Yıkıcı Liderliği (İstismarcı denetim) ve/veya Kötü Yönetici’yi görmezden gelmenin etkileri kurum için sarsıcı olabilir. Liderliğin 'karanlık tarafının' çalışanlarınızı ve kuruluşunuzu nasıl etkilediğini düşünmediyseniz, şimdi biraz düşünmenin zamanı gelmiş olabilir.
"Kötü liderlik veya 'yıkıcı liderlik' veya bir başka isimle 'istismarcı denetim' çalışanlarının önemli bir bölümünde ve giderek kurum kültüründe önemli hasarlar yaratır." Çalışan üzerindeki en belirgin etkiler; artan sağlık gereksinimleri, devamsızlık (depresyon, uykusuzluk, iş arayışları), üretkenliğin azalması, özveriden kaçınma vb..
ABD’de yapılan bir araştırmada, tüm bu etkilerin maliyetleri de hesaba katıldığında, yıllık 24 milyar dolara yakın bir maliyet hesaplanmıştır.
Yıkıcı Liderlik nedir?
"Araştırmacılar 'kötü liderliği' birçok şekilde kavramsallaştırmaya çalışmışlardır; 'küçük tiranlık', 'istismarcı denetim' ve 'despotik ve zorba liderlik' gibi."
Temel olarak Yıkıcı Liderlik; bir kişinin "belirli amaçlara ulaşmak için gücü/yetkiyi kötüye kullanması" ile ilgilidir.
Çalışanlarınız daha iyisini mi arıyorlar yoksa kötüden mi kaçıyorlar?
Artan yıkıcı liderlik veya Yetkin olmayan yönetici etkileri; kötüleşen iş tatmini, motivasyon düşüklüğü ve bağlılığın azalmasının yanı sıra azalan örgütsel adalet algıları ile ilişkilendirilmiştir. Bunların yanı sıra, bu durumun; artan işten ayrılma niyeti ve üretkenlik karşıtı iş davranışları ile de güçlü şekilde ilişkili olduğu ortaya konulmuştur.
Çürük elma mı yoksa sistemik bir sorun mu?
"Yıkıcı bir liderle karşılaştığınızda, içgüdünüz o kişiyi bir istisna ("çürük elma") olarak görmek olabilir. Sorunlu davranışları değiştirmek için bireyle birlikte çalışmanın veya işten çıkarmanın sorunu çözeceğini hissedebilirsiniz."
Sorun bundan ibaret olabilir. Ama müdahale etmekte geciktiğinizde geride kalıcı hasarlar da bırakabilir.
"Mary Mawritz ve meslektaşları; istismarcı liderlik davranışının aşağı yönlü bir doğası olduğunu öne sürüyorlar." Yani, bir süpervizörün kötü davranışlarının, çalışma gruplarındaki kişilerarası meseleleri de aynı yönde etkilediğini belirtiyorlar.
Bunun yanında yatay modelde, yıkıcı liderlik veya kötü yönetici davranışlarının; yatay yönde (diğer departmanlarda) da olumsuz davranış örnekleriyle ilişkilendirilmiştir.
"Art Padilla ve meslektaşları; toksik üçgen modeli’nde, yıkıcı liderliğin sadece belirli bireylerin işi olmadığını, bunun yerine liderlerle, onların takipçileriyle ve genel örgütsel çevreyle ilgili karmaşık faktörlerin bir karışımından kaynaklandığını öne sürüyorlar."
“Yıkıcı Liderlik” / “Kötü Yönetici”yi tespit edebilirsiniz
Schyns ve Schilling yaptıkları araştırmada kötü yöneticiler ve yıkıcı liderlerin aslında o kadar da kurnaz olamadıklarını ve istenildiğinde İK tarafından fark edilmelerini sağlayan bazı ortak etkilere ve özelliklere sahip olduklarını gösteriyorlar.
Yıkıcı liderliği tespit etmek için;
Çalışanlara bakın;
motivasyon düşüklüğü, esnek çalışmaya karşı tepki, üretkenlik karşıtı iş davranışı, iş arayışları vb.
direkt çalışan görüşleri
işten ayrılmalar sonrasında, gerçek ayrılma sebeplerinin ölçülmesi
Paydaşlara bakın;
paydaşların görüşlerini göz ardı etmeyin
ortak iş süreçlerinin işleyişini ölçmeye çalışın
Maliyetlere ve departmanın işleyişine bakın;
bazen bir maliyet iyileştirme projesinde dahi gereksiz harcamalar görebilirsiniz
uzayan ve zamana sünen işlere mercek tutun
departmanın iş süreçlerindeki aksamaları/sarkmaları görmeye çalışın
toplantılara bakın; önemli toplantılara ekibini dahil ediyor mu? Ekip üyeleri fikirlerini ifade edebiliyorlar mı?
“Yıkıcı Liderlik” / “Kötü Yönetici”nin özellikleri;
görüş ve eylem tutarsızlıkları
ekip ve diğer çalışma gruplarına karşı güçlü ön yargılar
hata aramaya odaklı olma, sürekli memnuniyetsizlik ve hataya zorlayarak eleştiri için gerekçe kazanma
amaçla ilintili olmayan sorular ve engellerle işi zamana yayarak çalışanın/çalışma gruplarının odağını dağıtma ve işten soğutma
çalışanın uzmanlığını ve görüşlerini önemsememe, tehdit olarak görme
çalışanları aşağılama ve küşük düşürme
çalışanları kendi çıkar ve amaçları doğrultusunda hareket etmeye zorlama
sözlü yolla belirsiz ve anlaşılmayan talimatlar kullanma
hatalı veya doğruluğu tartışılır kararları veya etik olmayan işleri sözlü talimatlarla iletme ve yazılı belgeleri (evrak, e-mail vb..) diğer çalışanlara/çalışma gruplarına düzenletme
mobing yapma eğilimleri
“Yıkıcı Liderlik” / “Kötü Yönetici”nin çalışanlar üzerindeki etkileri;
"Psikolojik etkiler;
düzensiz kaygı ve stres
motivasyon kaybı ve mutsuzluk
dikkat dağınıklığı
işine yabancılaşma ve işten soğuma
öz güven kaybı ve güvensizlik
Fizyolojik etkiler;
uykusuzluk ve yorgunluk hali
iştahsızlık ve baş ağırları
ciltte kaşıntı ve yara oluşumları"
“Yıkıcı Liderlik” / “Kötü Yönetici” davranışlarına çalışanların verdiği tepkiler;
"Pasif tepkiler;
katlanmak
içine kapanmak ve uzmanlığını kullanmamak
işi yavaşlatmak ve devamsızlık
aile ve arkadaşlarından destek almak / tıbbi destek almak
iş arayışları
Aktif tepkiler;
boyun eğmemek
konuşarak çözüm arayışına girişmek
yıkıcı liderin gözüne girmeye çalışmak
şikayet etmek
istifa etmek
kurum içinde görev değiştirmek
iş arkadaşlarıyla yıkıcı liderin aleyhinde birlik olma çabalarına girişmek”
Sonuç olarak, yetkin olmayan veya yıkıcı liderlere göz yumduğunuzda; Kurum kültürünüzü, know-how’ınızı ve paranızı kaybedersiniz.
Kötü liderler ise çoğu zaman bu durumdan zarar görmeyebilirler. Artık daha deneyimli birer “kötü lider”dirler. Ya bu elverişli ortamı değerlendirmeye devam edeceklerdir ya da işletmenizi yıkıcı etkiler (toksik kültür) ve mali kayıplarla baş başa bırakarak kariyer değişikliği yapacaklardır. O halde başlangıçtaki şu cümleyle bitirelim;
"Liderliğin ‘karanlık tarafının’ çalışanlarınızı ve kuruluşunuzu nasıl etkilediğini düşünmediyseniz, şimdi biraz düşünmen zamanı gelmiş olabilir."
Ersin YILDIZ, Nisan 2022
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Çetin, Olgun Irmak (2019), Yıkıcı Liderlerde Etik Dışı Davranışlar, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 05 (02), 108-119
Mawritz, MB, Mayer, DM, Hoobler, JM, Wayne, SJ ve Marinova, SV (2012). İstismarcı denetimin damlama modeli . Personel Psikolojisi, 65 (2), 325-357.
Schyns, B. ve Schilling, J. (2013). Kötü liderlerin etkileri ne kadar kötü? Yıkıcı liderliğin ve sonuçlarının meta analizi. The Leadership Quarterly, 24 (1), 138-158.